ZAJĘCIA I - PRAWO PENITENCJARNE
Zaliczenie - TEST, obejmujący materiał wykładany na zajęciach.
Dopuszczalna jest jedna nieobecność, ale wyłącznie z ważnych przyczyn i usprawiedliwiona - z uwagi na krótki cykl szkoleń – 4 spotkania.
Wykaz literatury :
prof. Leszek Bogunia, prof. Tomasz Kalisz,, Prawo karne wykonawcze, wybór źródeł. Wrocław 2001,
Barbara Stańdo – Kawecka. Prawne podstawy resocjalizacji, , wyd. Zakamycze 2000,
Stanislaw Walczak. Prawo penitencjarne. Zarys systemu. Warszawa 1972,
Szymanowski Teodor, Migdał Jerzy.Prawo karne wykonawcze i polityka penitencjarna. Warszawa 2014,
Joanna Hołda , Zbigniew Hołda, Beata Żórawska, Prawo karne wykonawcze, Zakamycze 2004,
Stanisław Pawela Prawo karne wykonawcze. Zarys wykładu. Zakamycze 2003,
Leon Rabinowicz. Podstawy nauki o więziennictwie, Warszawa1933,
Śliwowski Jerzy. Prawo i polityka penitencjarna, Warszawa 1982,
Mieczysław Ciosek, Psychologia sądowa i penitencjarna, Warszawa 2001,
1. Rys historyczny
Więzienie i kara pozbawienia wolności towarzyszą społeczeństwu od starożytności. Instytucje te są stale krytykowane, jednak jak dotąd nie wynaleziono niczego lepszego, co mogłoby zastąpić karę pozbawienia wolności i więzienie. Sytuacja ta wynika z jednej strony z tradycji, która towarzyszy nam od dawna, a z drugiej strony istnienia rzeczywistości społecznej, która kreuje poważnych i niebezpiecznych przestępców wobec których nie można zastosować kar alternatywnych, a należy izolować ich do społeczeństwa.
Instytucja więzień znana była już w starożytności, jednak ich zasadnicza funkcja nie polegała na organizowaniu wykonania kary pozbawienia wolności, ale na przetrzymywaniu podejrzanego w czasie toczącego się przeciwko niemu procesu, aż do czasu wykonania kary, którą z reguły była kara śmierci, kara okaleczająca lub kara cielesna. Warunki były straszne, prymitywne pomieszczenia, urągające wszelkim wymogom higieny, niejednokrotnie więźniowie pozostawali skuci łańcuchami, nie mieli możliwości poruszania się,
W starożytnym Rzymie więzienia mieściły się pod ziemią, w kilku kondygnacjach odpowiednik lochów,
Więzienia w średniowieczu odgrywały podobną rolę, mieściły się w lochach i służyły do przetrzymywania więźniów do czasu wydania wyroku. To okres bardzo złego traktowania więźniów, gdzie poddawano ich torturom, aby np. Zmusić do przyznania się do winy, a następnie wykonać karę śmierci lub skazać na powolne konanie w męczarniach z powodu braku dostatecznego pożywienia, ubrania i powietrza lub skazywano wprost na śmierć głodową.
Warunki w lochach były surowe i niezwykle dolegliwe. Były to lochy, bez dostępu światła dziennego, bardzo zawilgocone.
W Polsce feudalnej istniały podobne więzienia, najczęściej w wieżach grodzkich, które służyły do przetrzymywania złoczyńców przed sprawą, którymi byli najczęściej chłopi pańszczyźniani i mieszczanie. Uwięzionych zakuwano ciężkie łańcuchy na rękach i nogach, rzucano na kamienną posadzkę lub gnijący barłóg, gdzie z głodu, zimna i światła przechodzili straszliwe cierpienia. Więzienia te służyły do przetrzymywania osadzonych przed osądzeniem ale i do wykonania wyroku.
W Indiach więźniów traktowano również w sposób okrutny, więźniowie byli związani, a dla odstraszenia wystawiani byli na widok publiczny, czasem w drewnianych klatkach wystawiani byli na ulicę na widok publiczny. Wszędzie panowały okrutne warunki powodujące ogromną śmiertelność więźniów.
Koncepcja więzień mających za zadanie celowe oddziaływanie na skazanych pojawiła się dopiero na przełomie XVI/XVII wieku. Do XVI wieku więzienia traktowane były jako narzędzie zemsty, miejsce tortur, znęcania się nad niewinnymi.
Powstające na przełomie XVI/XVII wieku przytułki, domy poprawy i pracy przymusowej były zalążkiem nowoczesnych zakładów penitencjarnych.
Szczególną rolę odegrały domy poprawy utworzone pierwszy w Anglii a potem w Amsterdamie pod koniec XVI wieku. W Anglii utworzono tzw. dom pracy, gdzie zamykano żebraków i włóczęgów, których karnie umieszczano z tytułu trybu ich życia. Ludzie Ci niezdatni lub niechcący pracować przyczyniali się w znacznym stopniu do wzrostu przestępczości.
Przełomem w podejściu do kwestii odbywania kary pozbawienia wolności było stworzenie w Holandii zakładu - więzienia Amsterdamskiego, który stał się wzorem administracji i osiąganych efektów resocjalizacji więźniów. Podstawowym założeniem była resocjalizacja przez ciężką pracę, dyscyplinę i oddawanie się praktykom religijnym.
Ideą przyświecającą tym instytucjom była idea poprawy skierowana najpierw do ludzi młodych, potem dla mężczyzn i kobiet. Zaczątkiem był proces 16 letniego chłopca oskarżonego o kradzież, któremu groziła kara śmierci. Wtedy osądzający chłopca nie chcieli skazać młodego człowieka na karę śmierci i postanowiono stworzyć instytucję, gdzie umieszczani będą przestępcy, którzy będą przywracani społeczeństwu. I tak powstało więzienie Amsterdamskie.
W XVIII wieku niemal wszystkie więzienia były miejscem upodlenia ludzkiego, znajdowały się w fatalnych warunkach higienicznych, personel więzienny był zdeprawowany i nastawiony wyłącznie na własny zysk. Nie było pracy, a więźniowie pogrążali się w bezczynności. Istniała skrajna demoralizacja, a idea poprawy zniknęła zupełnie.
Pod koniec XVIII wieku, rozpoczyna się humanizacja wykonywania kary pozbawienia wolności, która trwa do dnia dzisiejszego.
Około 1930 roku pojawia się po raz pierwszy termin prawo penitencjarne, jako niezależnej, odrębnej gałęzi nauk prawnych.
2. Pojęcie prawa penitencjarnego
Prawo penitencjarne jest jedną z najmłodszych dyscyplin naukowych w rodzinie nauk karnych.
PRAWO PENITENCJARNE obejmuje przepisy normujące wykonywanie kary pozbawienia wolności
Jest wiele definicji prawa penitencjarnego :
Prawo penitencjarne - to całokształt norm regulujących stosunki społeczne, które powstały w następstwie zastosowania kary pozbawienia
wolności,
PRAWO PENITENCJARNE - to ogół norm prawnych, które określają w jaki sposób za pomocą stosowania i wykonywania kary realizuje się
postulaty i cele polityki penitencjarnej zmierzającej do wychowania człowieka przestępcy i przywrócenia go
społeczeństwu
PRAWO PENITENCJARNE – to ogół norm odnoszących się do oddziaływania na skazanych w zakładach karnych l na wolności
Prawo penitencjarne pojmować należy jako całokształt norm prawnych regulujących wykonywanie kar i środków penalnych, które w swojej treści związane są z rzeczywistym pozbawieniem wolności.
Obecnie w zakres prawa penitencjarnego wpisać należy :
- karę pozbawienia wolności,
- karę aresztu,
- karę aresztu wojskowego,
- tymczasowe aresztowanie,
- środki zabezpieczające o charakterze izolacyjnym (orzeczenie umieszczenia w zakładzie psychiatrycznem-celem jest zapobieżenie popełnieniu przestępstwa – art. 93 c kk),
- kary i środki przymusu skutkujące pozbawieniem wolności.
3. Prawo penitencjarne, a polityka penitencjarna (praktyka penitencjarna)
To dwa elementy jednej dyscypliny naukowej pozostające w ścisłym związku i stanowiące nierozłączną jedność. Są one połączone przez normy prawne dotyczące wykonywania kary pozbawienia wolności – czyli normy prawa penitencjarnego,
Polityka penitencjarna – określa działalność administracji zakładu karnego, wzajemne stosunki pomiędzy skazanym, a administracją zakładu
karnego, wytycza kierunki działalności niezbędne do wykonania kary pozbawienia wolności,
Treść prawa penitencjarnego ulega zmianie w następstwie zmian treści polityki penitencjarnej. Prawo penitencjarne zmienia się w następstwie rozwoju praktyki penitencjarnej. Prawo penitencjarne i polityka penitencjarna koncentrują swoje działania na skazanym odbywającym karę pozbawienia wolności, na badaniu osobowości skazanego, stopnia demoralizacji oraz środków i metod postępowania penitencjarnego w celu osiągnięcia najlepszych wyników resocjalizacyjnych. Niekiedy polityka penitencjarna wywiera wpływ na przepisy karne materialne np. wykluczenie z kk kary dożywotniego pozbawienia wolności(uznano, że długa kara nie resocjalizuje, wychowawczy wpływ na skazanego może być uzyskany w czasie pewnego określonego czasu, który nie może trwać zbyt długo), było konsekwencją badań prowadzonych przez nauki tj. pedagogika penitencjarna,
4. Stosunek prawa penitencjarnego do innych gałęzi prawa
Związek prawa penitencjarnego z prawem karnym wykonawczym
Prawo karne wykonawcze jest pojęciem szerszym od prawa penitencjarnego. Prawo karne wykonawcze obejmuje wszystkie przepisy odnoszące się do wykonywania wszystkich kar tj. kary pozbawienia wolności, kary ograniczenia wolności, kary grzywny, a także środków zabezpieczających, natomiast prawo penitencjarne obejmuje wyłącznie przepisy odnoszące się do kary pozbawienia wolności i innych środków polegających na przymusowym jej pozbawieniu
Prawo penitencjarne, a prawo karne materialne
Obejmuje normy odnoszące się do kary pozbawienia wolności.
Prawo penitencjarne, a prawo karne procesowe
Wydanie wyroku skazującego – wykonanie kary
Prawo penitencjarne, a kryminologia
W obu przypadkach celem jest :
- badanie przestępczości, przestępstwa i przestępcy oraz szukanie dróg umożliwiających zapobieganie przestępczości,
- wypracowanie najlepszych rozwiązań zapobiegających powrotowi do przestępstwa,
- efektywność wykonywania kary pozbawienia wolności,
- resocjalizacja skazanego,
Prawo penitencjarne związane jest ściśle z innymi gałęziami nauki np. :
- pedagogiką penitencjarną,
- psychiatria penitencjarna,
- psychologia penitencjarna,
- socjologia